De Liga voor Mensenrechten organiseerde op maandag 15 mei 2017 een debat over de terugkeer van Syrië-gangers in Vilvoorde. Dhr. Paul Van Tigchelt (directeur OCAD), dhr. Hans Bonte (Burgemeester Vilvoorde), dhr. Bram De Wit (coördinator Cocon vzw) gingen in gesprek met een zeer mondig publiek onder begeleiding van mevr. Ihsane Chioua Lekhli.

Aan de hand van enkele stellingen werd tijdens het debat dieper ingegaan op het beleid rond de terugkeer en integratie van Syrië-gangers uit Vilvoorde.

De gecontroleerde terugkeer van Syrië-gangers houdt in dat de overheid precies weet waar Syrië-gangers zitten, hoe en wanneer ze terugkomen naar België, en wat er vervolgens met hen gebeurt. Dit maakt het mogelijk om hen aan te houden en de aangepaste begeleiding te geven. De verschillende overheidsdiensten hebben een belangrijke rol te spelen in de ondersteuning van dit proces maar op dit moment bestaat er geen algemeen en coherent beleid. Door verschillende experts wordt preventie van gewelddadige radicalisering en de zorg voor getraumatiseerde Syrië-gangers als onontbeerlijk gezien, niettemin gaat momenteel bijna alle aandacht, geld en capaciteit naar repressie. De samenwerking met de samenleving en in het specifiek gemarginaliseerde groepen en jeugdwerkers is hierbij van cruciaal belang.

 

Stelling 1: ‘Mensen die vanuit België naar Syrië zijn vertrokken, blijven de verantwoordelijkheid van België aangezien zij onze medeburgers zijn.’

In het publiek tellen we slechts één tegenstem. Ook de drie sprekers zijn het hierover volmondig eens. Ze stellen klaar en duidelijk dat Syrië-gangers de verantwoordelijkheid zijn van onze maatschappij. De directeur van het OCAD meent dat “Syrië-gangers die de Belgische nationaliteit hebben, altijd moeten kunnen terugkeren. Ook als ze de samenleving verwerpen.”

“Syrië-gangers die de Belgische nationaliteit hebben, moeten altijd kunnen terugkeren”

Hierbij benadrukt de coördinator van Cocon vzw dat Syrië-gangers “van ons” zijn. Het zijn mensen die bij onze maatschappij horen en waarvoor de maatschappij bijgevolg ook verantwoordelijk is.

De burgermeester van Vilvoorde merkt verder op dat alle overheden in België de verantwoordelijkheid hebben om dit aan te pakken. De twee andere sprekers treden hem hierin bij: “De terugkeer van Syrië-gangers is een fenomeen dat op alle niveaus aangepakt zou moeten worden. Zowel op federaal en deelstatelijk, en gemeentelijk niveau.

 

Stelling 2: ‘Er zijn minder veiligheidsrisico´s (voor de samenleving) als je Syrië-gangers gecontroleerd laat terugkeren’

Twijfel en geroezemoes in de zaal … Toch blijkt de meerderheid van de aanwezige personen ervan overtuigd dat de veiligheid meer gegarandeerd is indien men Syrië-gangers gecontroleerd laat terugkeren.

De coördinator van Cocon vzw voegt wel nog toe dat gecontroleerd ook inhoudt dat er moet gekeken worden naar de nodige zorg en integratie van Syrië-gangers. De burgermeester laat zich dan weer ontvallen dat hij de twijfel in de zaal begrijpt aangezien er types zijn die we niet moeten laten terugkeren in de samenleving.

Van Tigchelt geeft aan dat het afreizen naar jihadistisch gebied reeds voldoende is om te worden vervolgd.

“Terugkerende Syrië-gangers komen derhalve niet zomaar terug in de samenleving.”

Daarnaast merkt hij op dat er bijvoorbeeld ook gedacht moet worden aan de kinderen met Belgische nationaliteit die in Syrië geboren zijn. Zij hebben vaak een gevechtstraining achter de rug en zijn geïndoctrineerd. Ook voor hen hebben we een gepast antwoord nodig.

 

Stelling 3: ‘Psychosociale hulpverlening of een de-radicaliseringsproject moet verplicht kunnen worden opgelegd wanneer men uit Syrië terugkeert.’

Opnieuw onderlinge gesprekken in de zaal maar uiteindelijk blijkt de meerderheid akkoord. De Wit meent dat het goed zou zijn als er een bepaald project voor deze Syrië-gangers zou worden opgelegd maar dat dit zeker geen standaard traject mag zijn. Dit moet aangepast worden aan de persoon in kwestie.

“Er is maatwerk nodig”

De Wit stelt dat er voldoende voorbeelden zijn waaruit blijkt dat het verplicht opleggen van een hulpverleningsproject of een de-radicaliseringstraject wel degelijk vruchten kan afwerpen. Hierbij kan er zowel gaan om het preventief opleggen van een dergelijk project (dus vooraleer de desbetreffende persoon naar Syrië is vertrokken) ofwel achteraf (wanneer de Syrië-ganger terugkeert naar België).

De burgermeester voegt ook nog toe dat een de-radicaliseringsproject enkel kan werken als de moslimgemeenschappen voldoende betrokken worden. De directeur van het OCAD bevestigt dit.

Er worden in dit verband ook verschillende oorzaken aangehaald voor het vertrek van mensen naar Syrië zoals uitsluiting en discriminatie maar ook internationale politieke ontwikkelingen. In de huidige maatschappelijke context kunnen jongeren gemakkelijk ontsporen, aldus de burgemeester.

In de huidige maatschappelijke context kunnen jongeren gemakkelijk ontsporen”

 

Stelling 4: ‘De veiligheid van de maatschappij primeert op de zorg voor getraumatiseerde Syrië-gangers’

Veel onthoudingen bij deze laatste stelling, alsook enkele tegenstemmen. Ook tussen de sprekers zorgde deze stelling voor veel beroering. Er werd geconcludeerd dat de stelling een valse tegenstelling betreft: de sprekers stellen alle drie dat de veiligheid van de maatschappij en de zorg voor getraumatiseerde Syrië-gangers hand in hand gaan.

De sprekers zijn het er allemaal over eens dat preventie en resocialisatie van Syrië-gangers de sleutel zijn om te komen tot meer veiligheid voor de samenleving. Cocon vzw is evenwel de enige vzw die middelen van de overheid heeft ontvangen voor het uitvoeren van een project om radicalisering bij kwetsbare jongeren te voorkomen. Hoewel duidelijk blijkt dat het project goed loopt, worden de middelen voor het project toch niet verlengd. Dit is jammer want zoals duidelijk blijkt uit het debat zal repressie alleen geen oplossing bieden.

De burgermeester van Vilvoorde leidt hieruit af dat de maatregelen van de regering duidelijk aantonen dat veiligheid geen prioriteit is. Om de veiligheid te kunnen waarborgen moet men ook de zorg voor getraumatiseerde Syrië-gangers nauwgezet opvolgen.

 

Onze conclusies

De verschillende sprekers en het publiek waren het erover eens dat het fenomeen van de Syrië-ganger een maatschappelijk probleem is dat we onmogelijk kunnen negeren.

Hetgeen echter wordt vermoed is evenwel bevestigd in dit debat. Er blijkt dat er op dit moment nog steeds geen duidelijke langetermijnvisie voorligt met betrekking tot de opvang en de re-integratie van terugkerende Syrië-gangers. De gecontroleerde terugkeer is met andere woorden nog steeds geen feit. Uit het debat is niettemin zeer duidelijk gebleken dat dit absoluut noodzakelijk is om onze veiligheid te kunnen garanderen. De verschillende overheden zouden in België meer moeten samenwerken om exact te weten waar de Syrië-gangers zich bevinden zodat ze daarna aangepast opgevangen kunnen worden.

Hoewel door verschillende experten klaar en duidelijk wordt gesteld dat preventie in deze absoluut nodig is, beperkt men zich in België echter voornamelijk tot maatregelen van repressie. Deze deze maatregelen alleen dragen niet werkelijk bij aan het verhogen van onze veiligheid. In plaats hiervan zou de overheid moeten inzetten op preventie en op de zorg voor getraumatiseerde Syrië-gangers. Dit is op de lange termijn de enige duurzame en verantwoorde wijze om tegemoet te komen aan dit fenomeen.

De verschillende overheidsdiensten, en dit op alle niveaus, zullen de krachten moeten bundelen om een coherent beleid uit te werken dat de gecontroleerde terugkeer van Syrië-gangers mogelijk maakt.

Wederom blijkt duidelijk dat er meer dan ooit geïnvesteerd moet worden in mensenrechten, juist om meer veiligheid te verwezenlijken. Om het met de woorden van onze voorzitter, Jos Van der Velpen, te zeggen: "Het beste preventiemiddel voor terreur is investeren in, en het beschermen van mensenrechten."

Dit debat kaderde in onze debattenreeks over het thema: ‘Minder vrijheid voor meer veiligheid?’. Steeds meer maatregelen genomen in naam van veiligheid beperken onze vrijheid. Hoeveel vrijheid willen we opgeven voor veiligheid? En welke maatregelen garanderen de bescherming van beide? Via vier debatten verspreid over heel Vlaanderen gaan we samen met met politici, journalisten, experten en het publiek dieper in op dit thema.

In het voorjaar van 2018 publiceert de Liga voor Mensenrechten een rapport met beleidsaanbevelingen aan de overheden gebaseerd op de debatten.