Op woensdag 22 november 2017 organiseerde de Liga voor de Mensenrechten, samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Jesuit Refugee Service het debat ‘Geen misdaad begaan, wel opgesloten?’ Dat was het derde debat in de reeks 'Minder vrijheid voor meer veiligheid?', een debattenreeks over de trend waarbij steeds meer maatregelen worden genomen in naam van onze veiligheid die onze vrijheid beperken. Hoeveel vrijheid willen we opgeven voor veiligheid? En welke maatregelen garanderen de bescherming van beide? Het steeds vaker opsluiten van vreemdelingen in gesloten centra is een van de maatregelen die in dit licht besproken werd.

Op deze bewogen avond discussieerden Mevr. Daphné Dumery, N-VA-Kamerlid, Dhr. Wouter De Vriendt, Groen-Kamerlid, Mevr. Charlotte Vandycke, directeur Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Mevr. Ellen Desmet, docent Migratierecht aan de Universiteit van Gent, over vier stellingen rond administratieve detentie. Voordat het panel op de stelling reageerde, mocht het publiek een eigen mening geven door voor of tegen de stelling te stemmen, of zich te onthouden. Tijdens de discussie was er ruimte voor het publiek om vragen te stellen of opmerkingen te geven. De uitkomsten van het debat gaan gebruikt worden voor beleidsaanbevelingen voor de verkiezingen in 2018.

De avond werd ingeleid door Dhr. Baudouin Van Overstraeten, directeur van Jesuit Refugee Service, met het verhaal van Amina. Zij verbleef vier maanden onvrijwillig in de vrouwenvleugel van het gesloten centrum van Brugge. De avond werd gemodereerd door de kersverse nieuwe voorzitster van de Liga voor de mensenrechten, mevr. Kati Verstrepen.

Omdat niet bij iedereen direct een lampje gaat branden bij de term ‘administratieve detentie’, legde Mevr. Verstrepen aan het begin van de discussie uit wat deze term precies inhoudt, wie er in deze vorm van detentie kan terechtkomen en om welke reden. Ze gaf aan dat er “in België jaarlijks ruim zesduizend mannen en vrouwen, zonder bevel van de rechter en dus zonder dat ze een misdaad hebben begaan, opgesloten worden in gesloten centra.’’

Ondanks het feit dat detentie alleen als laatste middel ingezet mag worden om onderduiking te voorkomen, lijkt de maatregel structureel toegepast te worden. Deze zomer heeft de regering tot een verdubbeling van het aantal plaatsen besloten: van 583 plaatsen naar 1066. Sinds kort kunnen ‘’niet alleen personen zonder wettig verblijf opgesloten worden maar ook asielzoekers die binnen bepaalde voorwaarden vallen.’’ Eind januari opent de regering een speciale gezinslocatie waardoor ook kinderen weer opgesloten zullen worden.

Administratieve detentie is daarmee een steeds belangrijker instrument om migratie in België te regelen. De omstandigheden in de gesloten centra lijken verdacht veel op reguliere gevangenissen. Mensen mogen echter niet werken en weten niet voor welke periode zij opgesloten worden, wat tot gevoelens van onmacht en frustratie lijdt. Er verandert momenteel dus vrij veel in het migratiebeleid. De Liga voor Mensenrechten was daarom niet alleen zeer benieuwd naar de reacties van het panel, maar ook naar de reacties vanuit de zaal op de vier stellingen van de avond.

Stelling 1: "De uitbreiding van plaatsen in gesloten centra in België is een noodzakelijke stap om irreguliere migratie tegen te gaan"

Twee mensen in de zaal onthielden zich van hun stem en één persoon was het volledig eens met de stelling. Al de rest was het er niet mee eens.

Als reactie op de eerste stelling gaf Mevr. Dumery aan dat uit een migratiebeleid een verwijderingsbeleid volgt: “De overheid moet immers de wetten toepassen. Men vraagt een vreemdeling eerst vriendelijk om het land te verlaten (vrijwillige terugkeer). Daarna moet zij hen verplichten.” Ze vroeg aan het publiek: “Wil men mensen in illegaliteit laten rondlopen? Om ze bloot te stellen aan mensen met minder goede bedoelingen ?”

Wouter De Vriendt was het daar niet mee eens. Op de vraag of er een uitbreiding van plaatsen in de gesloten centra moet komen, antwoordde hij luid en duidelijk: nee. Vooral vanuit menselijk oogpunt, maar ook omdat hij van oordeel is dat er voldoende alternatieven zijn. Vrijwillige terugkeer moet meer aangemoedigd worden. "Nu blijkt dat dit enkel als lippendienst gebeurt."

"Er zal meer geïnvesteerd moeten worden in een humaan terugkeerbeleid"

Mevr. Vandycke, vulde de opmerking van De Vriendt aan: ‘"Er zal meer geïnvesteerd moeten worden in een humaan terugkeerbeleid. Niet in plaatsen, maar in alternatieven. Alternatieven voor detentie. Bijvoorbeeld door met mensen op individuele schaal te werken, door met case management te werken, waarbij een toekomstperspectief niet noodzakelijk gericht is op terugkeer en waarbij gekeken wordt naar iemands verblijfsmogelijkheden, regularisatie en hereniging met een familielid in een ander land."

Mevr. Desmet legde uit dat migratiebeleid op twee pijlers gebaseerd zou moeten zijn: op de mensenrechten en op wetenschappelijk onderzoek. "Vanuit een mensenrechtenperspectief is men verplicht om te zoeken naar minder dwingende maatregelen voordat iemand in detentie geplaatst wordt. Men is dus verplicht om eerst te kijken naar alternatieven voor detentie. Daarnaast zijn er geen empirische bewijzen dat door detentie irreguliere migratie af zou nemen."

"Een kwetsbaarheidsprofiel zorgt er voor dat kwetsbare mensen niet meer in administratieve detentie komen"

Mevr. Vandycke, gaf aan dat het kan, een migratiebeleid zonder vrijheidsberoving. "In veel andere landen wordt al gewerkt met een duidelijk kwetsbaarheidsprofiel, waardoor kwetsbare groepen niet meer in administratieve detentie komen. Maar men gaat verder. In die landen wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van een systeem van meldingen en/of een systeem van goede begeleiding. Daarmee kunnen we inderdaad naar een systeem van inbreiding gaan, waarbij niemand of bijna niemand nog opgesloten hoeft te worden," Mevr. Dumery : “In de ideale wereld moeten we niemand opsluiten.” Ze wil gerust geloven in de ideale wereld, maar tot op vandaag is het wel degelijk zo dat men nog mensen moet opsluiten, net als in alle andere landen, omdat er mensen zijn die geen gevolg willen geven aan een negatieve beslissing.

Op het eind van de eerste stelling waren alle stemmen in de zaal tegenstemmen, afgezien van een enkele onthouding.

Stelling 2: "Detentie mag enkel worden toegepast als uiterste middel, dus alleen als er geen alternatieven meer zijn"

De zaal reageerde zeer verdeeld op de stelling. Vier mensen stemden tegen, negen mensen onthielden zich. De rest van de zaal was voor de stelling.

Mevr. Desmet: "Juridisch gezien is België verplicht om eerst te kijken of er alternatieven voor detentie zijn. België heeft vandaag de dag al ervaring met alternatieven voor gezinnen met minderjarige kinderen: een gezin verblijft in de eigen woning of in een terugkeerwoning of woonunit. Er is echter geen alternatief voor volwassenen. België is al meerdere malen veroordeeld, omdat de Dienst Vreemdelingenzaken nagelaten zou hebben om te onderzoeken of er alternatieven waren voor detentie." Een ander punt dat mevr. Desmet hierover maakte, is dat detentie alleen mogelijk is bij gedwongen terugkeer. Er is geen juridische basis om mensen die vrijwillig terug willen keren op te sluiten in detentie. Vrijwillige terugkeer is daarmee geen alternatief voor detentie.

Mevr. Vandycke: "De overheid heeft een veel te weinig aanklampende houding als het om vrijwillige terugkeer gaat. Er is een enorm gat tussen de zogeheten vrijwillige terugkeer en het zeer traumatische middel van gedwongen terugkeer."

"Evaluatie van alternatieven is nodig"

Mevr. Vandycke benadrukte het belang van een evaluatie van de huidige terugkeerwoningen omdat de personen in deze huizen nog altijd alleen bekeken worden vanuit een terugkeerbril, en juridisch gezien vastgehouden worden. "Er zou een uitgebreide evaluatie moeten komen om te onderzoeken welke pistes er mogelijk zijn naast deze vertrekhuizen. Er zijn nu al voorbeelden in het buitenland waarbij mensen in de gemeenschap worden geplaatst met een zekere aanklampende sociale begeleiding, soms met een meldingsplicht. Hierbij wordt ruim de tijd genomen. In 70% van de gevallen komt men hier tot duurzame andere pistes dan louter gedwongen verwijdering en gedwongen detentie."

Dhr. De Vriendt stelt vast dat op dit moment heel snel overgegaan wordt tot detentie en dat dit problematisch is. "Er zijn zoveel alternatieven, zoals het betalen van een borgsom, een kopie van reisdocumenten nemen, een reispas afgeven. Alleen moeten ze uitgebouwd worden. Het is daarom nodig dat er een Koninklijk Besluit (KB) komt om alternatieven voor detentie uit te werken", aldus De Vriendt.

Mevr. Dumery gaf aan dat er een werkgroep bij de Dienst Vreemdelingenzaken is opgericht om te onderzoeken welke alternatieven goede alternatieven zijn. Ook geeft zij aan dat er een KB aankomt waarin dit vermeld staat. Ze geeft aan dat er meer ingezet moet worden op woonunits: "België geeft een heel goed voorbeeld met de woonunits. Zeventig procent van die gezinnen duikt niet onder."

"Wordt het niet eens tijd voor een grondige monitoring van de gesloten centra?"

Mevr. Vandycke vroeg zich hardop af of het nu niet eindelijk tijd wordt voor een grondige monitoring van de gesloten centra, om meer toezicht en transparantie te krijgen op de situatie in de centra. In navolging van andere landen hebben we nood aan een constante monitoring van wat er gebeurt achter de schermen van de detentiecentra.

Mevr. Dumery was het op dit punt eens met Vandycke en gaf aan dat parlementairen een signalerende functie hebben. Monitoring moet daarom "in de eerste plaats gebeuren door parlementairen en dat wordt nu te weinig gedaan. Het wordt te weinig aangemoedigd dat parlementairen altijd en onaangekondigd een gesloten centrum kunnen bezoeken."

Op het einde van deze stelling werd er nogmaals gestemd en de zaal bleek nog steeds verdeeld. Veel mensen zijn tegen detentie en bleven daarom bij hun onthouding.

Stelling 3: "Kinderen sluit je niet op. Nooit"

Als een kind voor 2008 geen verblijfsvergunning had, kon het in België opgesloten worden. Na een veroordeling van het Europese Hof werd dit verboden als de infrastructuur ontoereikend was. Juridisch gezien bleef het echter wel mogelijk. In de praktijk werden er geen minderjarigen voor lange periodes opgesloten en mocht België zich koploper noemen van landen die geen kinderen in detentie opsloten. Vanaf januari 2018 zal aan dit positieve beleid een eind komen en wil de staatssecretaris van migratie een gezinslocatie op 127 bis in Steenokkerzeel openen, met een aangepaste ‘kinder’ infrastructuur.

In de zaal waren er één tegenstem en drie onthoudingen. De rest van het publiek was voor de stelling.

Mevr. Desmet was duidelijk in haar reactie: "We mogen geen kinderen opsluiten. Dit ligt vast in internationale verdragen. Het is geen keuze voor het beleid. Volgens het kinderrechtenverdrag is detentie nooit in het belang van het kind. Volgens hetzelfde verdrag kan detentie binnen strafrechtelijke procedures en alleen als uiterste maatregel, maar nooit in het kader van migratie."

"Verlaat niet de groep van landen die weigeren kinderen op te sluiten"

Dhr. De Vriendt vertelde dat de mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa onlangs uitdrukkelijk gevraagd heeft aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers om het idee van een gezinslocatie te herzien. In de brief stelde de commissaris dat België op de goede weg is met haar opencentrabeleid. "Door weer kinderen op te sluiten zetten we ons nu in het rijtje van landen zoals Nederland, en verlaten we de groep van landen als Spanje en Duitsland, die nog altijd weigeren om kinderen op te sluiten," aldus De Vriendt.

Mevr. Dumery legde uit dat de beslissing voor die woonunits op het centrum 127 bis genomen is door de vorige regering. "Families met kinderen mogen volgens het Europees Recht opgesloten worden bij terugkeer als de locaties zijn aangepast aan de noden van privacy en familiaal leven. Daarom worden er aparte locaties gebouwd om aan deze norm te voldoen. Als we het succes willen behouden van de open woonunits, dan moet er ook een oplossing zijn voor de gezinnen die wel een risico vormen voor onderduiken."

"Als we het succes willen behouden van de open woonunits, dan moet er ook een oplossing zijn voor de gezinnen die wel een risico vormen voor onderduiken"

Mevr. Desmet reageerde hierop dat het Europees recht niet altijd conform de mensenrechtenverdragen is: "Op basis van het Europees recht kunnen kinderen inderdaad opgesloten worden, maar dan nog moet het Europees recht getoetst worden aan de mensenrechtenverdragen."

Aan het einde van de discussie werd door mevr. Verstrepen een stemverklaring gevraagd van de enige tegenstem uit het publiek. Het antwoord van die persoon was: detentie van kinderen zou in principe nooit mogen, behalve als het alternatief van de detentie nog minder in het belang is van het kind dan de keuze voor detentie. Bijvoorbeeld, als het kind daardoor gescheiden wordt van zijn ouders en in een gastgezin wordt geplaatst.

Vierde stelling: "De financiële kostprijs van het detentiebeleid is te hoog"

Mevr. Verstrepen rekende uit dat een dag in een gesloten centrum 192 euro per persoon kost, een dag in een terugkeerwoning 86 euro, en een dag in een open centrum 60 euro. Als er een capaciteitsuitbreiding komt tot 1066 plaatsen per dag, dan zou dat dit de overheid 204.000 euro kosten, oftewel 74 miljoen euro per jaar, om mensen opgesloten te houden, de vraag is of deze kost in verhouding staat tot het huidige detentiebeleid?

Mevr. Dumery : "Het is een moeilijke discussie omdat het bedrag niet naar beneden moet. De Vlaming op straat zal zeggen: elke euro is er een te veel, terwijl je mensen ook moet kleden en te eten geven in detentie."

"Detentie is een ernorme kost op menselijk vlak"

Mevr. Vandycke : "We zijn het erover eens dat het moeilijk is om over de kosten van detentie een discussie te hebben, maar over de menselijke kostprijs? Die is op dit moment veel te hoog. Voor de mensen die veel te lang vruchteloos en soms zelfs onrechtmatig opgesloten zijn, is detentie een enorme kost op menselijk vlak."

Conclusie

Op het eind van de avond zag het ernaar uit dat de zaal nog altijd geen voorstander was van de uitbreiding van de plaatsen in de gesloten centra. Het zoeken naar alternatieven blijkt niet vrijblijvend. België heeft als overheid de verplichting om naar deze alternatieven te zoeken. Er is daarom een dringende vraag vanuit alle panelleden en het publiek om de alternatieven van detentie verder uit te werken, zeker en vast wat kinderen betreft. Het is dan ook wachten op het Koninklijk Besluit. De financiële kostprijs van detentie is niet echt relevant, er moet worden gekeken naar de menselijke kostprijs. Er is hoge nood aan een beter monitoringssysteem van de huidige detentiepraktijken. Parlementairen zouden hierin een eerste signalerende functie moeten hebben, omdat zij te allen tijde onaangekondigd een centrum mogen bezoeken.

Dit debat kaderde in onze debattenreeks over het thema: ‘Minder vrijheid voor meer veiligheid?’. Steeds meer maatregelen genomen in naam van veiligheid beperken onze vrijheid. Hoeveel vrijheid willen we opgeven voor veiligheid? En welke maatregelen garanderen de bescherming van beide? Via vier debatten verspreid over heel Vlaanderen gaan we samen met met politici, journalisten, experten en het publiek dieper in op dit thema.

In het voorjaar van 2018 publiceert de Liga voor Mensenrechten een rapport met beleidsaanbevelingen aan de overheden gebaseerd op de debatten.

 

Dit debat is een samenwerkingsverband van de Liga voor Mensenrechten, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Jesuit Refugee Service.